sare

1. Arr.

Hari edo sokak elkarrekin gurutzatuz eta korapilatuz egiten den ehun lasaia. Hartara, urak tarteetatik ihes egiten badu ere, harrapakinak ez. Hainbat motatakoak izan daitezke.


2. Fis./Kim./Miner.
sin. kristal-sare, sare kristalino

Solido kristalino bat adierazten duen puntuen segida erregularki tartekatua. Hiru dimentsioetan patroiak errepikatzen dituzten atomo-multzoz osatuta daude kristalak, eta multzo horietako bakoitza puntu batekin ordezkatuz gero, hala sortutako puntu-sortari sare esaten zaio. Kristal-sareetako bakoitza Bravais sare bat da.

Hamalau Bravais sareak
Hamalau Bravais sareak

3. Inform.

Elkarren artean konektatutako ordenagailu- edota periferiko-multzo batez osatutako sistema.

Sare-topologia nagusiak
Sare-topologia nagusiak

4. Mikol.

Leucocortinarius eta Cortinarius generoetako onddoen izen arrunta. Gehienak ezin jan daitezkeen arren, espezie gutxi batzuk jangarri dira eta badago espezie hilgarriren bat ere.


5. Orok.

Sistema bat osatzen duten lerro, bide, hodi edo beste elementuen multzoa.


6. Teknol.

Erregai bat (gas naturala,...) garraiatzeko eta banatzeko zirkuitu eta instalazioen multzo egituratua, hodiez eta instalazio osagarriez osatua.


7. Teknol. Elektr.
sin. sare elektriko

Zirkuitu-elementuz eta haien arteko konexioez edo haien arteko berariazko akoplamendu kapazitibo edo induktiboz osatutako zirkuitu elektriko edo zirkuitu elektrikoen multzoa. Sare elektriko bat sare elektriko handiago baten parte izan daiteke.


2. Fis./Kim./Miner.
Solido kristalino bat adierazten duen puntuen segida erregularki tartekatua. Hiru dimentsioetan patroiak errepikatzen dituzten atomo-multzoz osatuta daude kristalak, eta multzo horietako bakoitza puntu batekin ordezkatuz gero, hala sortutako puntu-sortari sare esaten zaio. Kristal-sareetako bakoitza Bravais sare bat da.

KRISTAL-SAREA

Solido kristalinoetan, atomoak, ioiak edo molekulak, espazioko hiru dimentsiotan ordenatuta daude. Partikulen kokapena modu erregularrean errepikatuz, kristal-sarea osatzen da. Gelaxka unitatea da sare osoa sortzeko errepikatzen den kristal-zatia. Paralelepipedo hori bere hiru aldeen luzerez (a, b eta c) eta bere hiru angeluen balioez (α, β eta γ) deskriba daiteke. Gelaxkek erpinak, ertzak edo aurpegiak partekatzen dituzte hiru dimentsioko sarea osatzeko.

Gelaxkako parametroen konbinazio guztiak kontuan hartuz, zazpi sistema kristalino definitu dira (kristal-sistema):

  • Kubikoa: a = b = c   α = β = γ = 90°

  • Tetragonala: a = b ≠ c α = β = γ = 90°

  • Ortorronbikoa: a ≠ b ≠ c   α = β = γ = 90°

  • Monoklinikoa: a ≠ b ≠ c   α = β = 90°   γ ≠ 90°

  • Triklinikoa: a ≠ b ≠ c   α ≠ β ≠ γ ≠ 90°

  • Erronboedrikoa: a = b = c   α = β = γ ≠ 90°

  • Hexagonala: a = b ≠ c   α = β = 90°   γ = 120°

Bestalde, atomoek edo ioiek gelaxka unitatearen barruan duten kokapenaren arabera, zenbait kristal-sare mota bereizi dira: P, sare sinplea, atomoak erpinetan soilik ageri direnean; F, aurpegietan zentraturiko sarea, atomoak erpinetan eta aurpegi guztien erdian daudenean; eta I, gorputzean zentraturiko sarea, atomoak erpinetan eta gelaxkaren erdian kokaturik daudenean.

Sare-motak eta sistema kristalinoak konbinatuz, guztira hamalau Bravais sare aurkitu dira. Horien bitartez, edozein materialen egitura kristalinoa deskriba daiteke.

grafikoak1

Hamalau Bravais sareak

Hala ere, kristal-sarea deskribatzeko beste modu batzuk ere badaude. Nahiz eta gelaxka unitatearen bidezko azalpenak informazio guztia eskaini, batzuetan, ez du argi erakusten materialaren hiru dimentsioko egitura, edo, beste zenbait kasutan, ez da oso lagungarria egituren arteko konparazioa egiteko. Beraz, beste bi metodo hauek ere erabiltzen dira: esferen paketatze-eredua eta poliedroz beteriko espazioa.

Solido askoren kristal-sarea erraz azaldu daiteke esferen paketatze-eredua erabiliz, atomoak edo ioiak elkarren gainean pilatzen diren esfera soiltzat hartuta. Metaletan gertatzen den moduan, atomo guztiak berdinak badira eta edonondik elkarrengana hurbildu badaitezke, esferak modu trinkoenean paketatuko dira. Esferak geruzatan antolatzen dira. Geruza barruan, esfera bakoitzaren inguruan beste sei auzokide kokatzen dira, hurrengo irudiaren a atalean. irudian ikusten den bezala. Lehenengo geruzari A izena ematen zaio. Hiru esferen artean hutsunea geratzen da, eta, hutsune horien gainean beste esfera batzuk ezarriz, B geruza sortzen da. Hirugarren geruza bi modutan koka daiteke. Lehenengo geruzaren gain-gainean jartzen bada, ABABA… pilaketa lortzen da, eta paketatze hexagonal trinko deritzo. Baina hirugarren geruza bigarrenak bete ez dituen hutsuneen gainean ezartzen bada, ABCABC… segida lortzen da, paketatze kubiko trinko deituriko egitura.

Baliteke, ordea, paketatze-eredua trinkoa ez izatea, kubikoa baizik. Horretan, esferak geruzatan laukiak osatuz kokatzen dira (irudiaren b atala). Geruzak zehazki bata bestearen gainean pilatzen badira, paketatze kubiko sinplea lortzen da; bigarren geruzako esferak aurreko geruzan sortutako hutsuneetan kokatzen badira, berriz, gorputzean zentraturiko gelaxka kubikoa eratzen da.

grafikoak2

a) esferen paketatze trinkoa; b) esferen paketatze kubiko ez-trinkoa

Azkenik, poliedroz beteriko espazioaren ereduan, erpinak, ertzak edo aurpegiak partekatzen dituzten poliedroz osaturik daude kristal-sareak. Solidoetan, poliedro desberdinak ager daitezke, baina ohikoenak tetraedroak eta oktaedroak izaten dira.

3. Inform.
Elkarren artean konektatutako ordenagailu- edota periferiko-multzo batez osatutako sistema.

SAREA

Konputagailu-sare bat elkarri loturik dauden konputagailu-multzo batek osatzen du. Bide fisiko ezberdinak daude konputagailuak lotzeko, baina horien arteko datu-komunikazioa ahalbidetu behar da konputagailu-sare bat osatu ahal izateko. Komunikazio-ahalmen hori da, hain zuzen, sare baten funtsezko ezaugarria.

Komunikazio-ahalmenak ahalbidetzen du aplikazio banatuen funtzionamendua, hau da, hainbat konputagailutan exekutatzen diren programa-multzoak osatutako aplikazioen funtzionamendua. Aplikazio banatuen adibide argiak dira weba, posta elektronikoa, bat-bateko mezularitza...

Konputagailu-sareen sailkapen arruntenetako bat da sareen hedaduran oinarritzen dena. Irizpide horri jarraituz, hiru sare-mota nagusi aurkitu ditzakegu: sare lokalak (Local Area Network, LAN), hiri mailako sareak (Metropolitan Area Network, MAN) eta hedadura zabaleko sareak (Wide Area Network, WAN). LAN sareak toki txikietara mugatzen dira (gela bat edo eraikin bat), MAN sareak hiri oso batera zabal daitezke, eta WAN sareak, aldiz, hainbat hiri edo kontinentetara.

Konputagailu-sareak osatzeko hainbat gailu elektroniko erabil daitezken arren, kontzentragailuak (hubak), kommutagailuak (switchak) eta bideratzaileak (routerrak) dira arruntenak. Sare lokaletan, kontzentragailuak eta kommutagailuak soilik erabiltzen dira; MAN eta WAN sareetan, aldiz, bideratzaileak funtsezko gailuak dira. Gailu horiek guztiak hainbat konputagailuren arteko lotuneak izaten dira, eta haien eginbeharra, labur esateko, loturetako batetik jasotako informazioa dagokion loturatik bidaltzea izaten da.

Sarea osatzen duten gailuen arteko lotura bide fisiko ezberdinak erabiliz egin daiteke. Tradizionalki erabiliena kobrezko haria izan den arren (hainbat konfiguraziotan), zuntz optikoa eta uhin elektromagnetikoak ere oso erabiliak dira gaur egun. Bestalde, lotura egiteko moduaren arabera, forma edo topologia desberdineko sareak osatzen dira: izarrak, busak, eraztunak…

grafikoak1

Sare-topologia nagusiak

Sare baten eginbeharrak burutzea lan erraza ez denez, lan hori hainbat mailatan banatzen da. Maila gorenean, aplikazio mailan, aipatu berri ditugun aplikazioak kokatzen dira. Aplikazio banatu bateko programek trukatzen dituzten mezuak bidali ahal izateko, ezinbestekoa da aplikazio-mailaren azpian dagoen sare-mailaren laguntza. Zehazki esateko, aplikazio-mailak sare-mailak eskainitako zerbitzuak erabiltzen ditu.

Sare-maila da sarearen kudeaketaz eta kontrolaz arduratzen dena. Konputagailuak identifikatzea, mezuak helbideratzea eta mezuek akatsik duten egiaztatzea dira maila horren eginbeharretako batzuk. Azkenik, maila fisikoa sare-mailatik jasotako informazioa sarean jartzeaz arduratzen da. Maila fisikoaren lana da helburu-makinarekin sinkronizatzea eta bide fisikoan zehar seinale egokiak bidaltzea.

Maila horiek guztiek komunikazio-arkitektura bat osatzen dute, eta, adierazi dugun modura, mailen arteko elkarlanean oinarritzen da sare baten funtzionamendua. Maila bakoitzak protokolo bat definitzen du konputagailu ezberdinetako maila bereko entitateekin ulertu ahal izateko, eta, datu-komunikazioa burutu ahal izateko, bere azpiko mailen zerbitzuak erabiltzen ditu. Komunikazio-arkitektura zenbait mailatan banatzeak, egin beharreko lana errazteaz aparte, mailak nahi bezala aldatzeko malgutasuna eskaintzen digu. Modu honetan, sare-teknologia berbera erabil daiteke kobrezko hariak dituen sare batean eta zuntz optikoko hariak dituen beste batean; edozein aplikazio erabilgarri izan daiteke edozein sare-mailaren gainean...

Sare-teknologia eta protokolo ezberdinak erabiltzen dira gaur egun sare mailan. Adibidez, sare lokaletan Ethernet teknologia da erabiliena. Beraz, gaur egun hain ezaguna den Internet sortu arte, sareak irla isolatuak ziren. TCP/IP arkitekturak, ordea, sare isolatu horiek guztiak elkartu eta bateratzea lortu du, Internet gisa ezagutzen dugun sareen sarean. Bateragarritasuna lehen aipatutako komunikazio-arkitekturan bi maila berri gehitzearekin lortu da. Bi maila berri horiek, garraio- eta sarearte-mailak, aplikazio- eta sare-mailen artean kokatzen dira. Sarearte-maila da benetan sare ezberdinen arteko bateragarritasuna ahalbidetzen duena. Garraio-mailak sareartearen kontrola egiten du.

Bukatzeko, aipagarria da konputagailu-sareen funtsa datu-komunikazioa izan arren, komunikazio horiek helburu anitz izan ditzaketela: datu-komunikazioa bera, konputagailu bati kalkulu neketsu bat egin dezan eskatzea, lan bat hainbat konputagailuren artean banatzea, konputagailu baten balizko akatsei aurre egiteko ordezko konputagailu kloniko bat prest izatea eta abar.