metal

1. Kim.

Zenbait elementu kimikoren izen generikoa, oro har elektropositiboak eta beroaren eta elektrizitatearen eroale onak direnak. Distira berezia izaten dute (metal-distira delakoa), eta oxigeno eta urarekin konbinaturik, konposatu basikoak eratzen dituzte.

Kobrea
Kobrea

2. Mater.

Elementu horietaz edo horien aleazioez osaturiko eta metal-itxura duen materiala.


1. Kim.
Zenbait elementu kimikoren izen generikoa, oro har elektropositiboak eta beroaren eta elektrizitatearen eroale onak direnak. Distira berezia izaten dute (metal-distira delakoa), eta oxigeno eta urarekin konbinaturik, konposatu basikoak eratzen dituzte.

Metalak Edit

Egilea: Aintzane Goñi

METALAK

Kimikaren ikuspegitik, atomo elektronegatiboekin konbinatzean katioi bihurtzeko joera duen elementua da metala. Metalak erraz bereizten dira propietate fisikoen bitartez. Distira berezia —metalikoa— dute, argi ikusgaia maiztasun-tarte zabalean xurgatu eta berehala igortzen dutelako. Horregatik, metal guztiek zilarraren kolorea dute, urreak eta kobreak izan ezik. Oro har, dentsitate handiak dituzte, atomoak egitura trinkoan paketatzen direlako. Fusio-tenperatura eta gogortasuna ere altuak izaten dituzte, nahiz eta elementuen artean desberdintasun nabarmenak egon. Metalak ez dira hauskorrak, eta hiru dimentsiotan deforma daitezke. Haien elastikotasuna, harikortasuna eta xaflakortasuna, hain zuzen, lotura metalikoaren norabide ezaren eragina dira.

grafikoak1

Kobrea

Metalek elektroiak igortzen dituzte; erradiazioz kitzikatuta, igorpena fotoelektrikoa da, eta berotuz gero, berriz, termoionikoa. Eroankortasun elektriko eta termiko handia dute. Trinko paketatutako atomoen bibrazio termikoak erraz hedatzen dira kristal-sare osoan zehar. Eroankortasun elektrikoa elektroien mugimenduaren ondorio da; zenbat eta handiagoa izan elementu baten zenbaki atomikoa, orduan eta handiagoa izango du eroankortasun elektrikoa. Tenperatura igo ahala, metalen eroankortasuna txikiagotu egiten da, atomoen bibrazioek elektroien mugimendua oztopatzen dutelako.

Deskribatutako ezaugarriak lotura metalikoaren izaerarekin erlazionatuta daude, eta egoera solidoan nahiz egoera likidoan elektroi askeak daudelako seinale dira. Lotura metalikoak hiru printzipio betetzen ditu: atomo berdinak elkarrekin lotzen ditu, ez du norabide finkorik eta atomoen arteko elektroi-transferentzia mugagabea ahalbidetzen du. Printzipio horiei jarraituz, zenbait lotura-eredu proposatu dira; garrantzitsuenak bi hauek dira: elektroi-itsasoaren teoria, Lorentzek 1927an garatua, eta banda-teoria, gaur egun hedatuena, orbital molekularren ereduan oinarritua. Banda-teoriaren arabera, lotuta dauden atomoen orbital atomikoak konbinatu egiten dira, eta orbital molekularrez osatutako energia-banda zabalak osatzen dituzte. Elektroiak bandatan ordenatzen dira, energia txikieneko mailatik hasi eta gorantz. Eremu elektriko baten eraginez, elektroiak energia-mailaz alda daitezke banda barruan. Elektroiz beteta edo erdi beteta dagoen azken bandari balentzia-banda deritzo, eta hutsik dagoen energia txikieneko bandari, eroapen-banda. Metaletan, balentzia-banda eta eroapen-banda gainezarrita ageri dira, eta, horren ondorioz, elektroiak oso erraz mugi daitezke bi bandatan zehar. Hori dela eta, eroankortasun elektriko handia dute (107 S/m).

Metalen artean disoluzio solidoak sor daitezke, aleazioak alegia, eta horiek ere ezaugarri metalikoak dituzte. Bi motatako aleazioak daude: ordezkapenekoak eta interstizialak. Ordezkapen-aleazio ezagunenen artean hauek ditugu: urrearen eta kobrearen artekoa, bitxigintzan erabilia; kobrearen eta zinkaren artekoa, letoi izenekoa; kobrearen eta eztainuaren artekoa, brontze deritzona; merkurio-aleazioak edo amalgamak eta abar. Horrelakoetan, metal desberdinen atomoek elkar ordezkatzen dute kristal-sarean. Aleazio interstizialetan, berriz, metalaren egituraren barruko zirrikituetan tamaina txikiko atomoak sartzen dira, hala nola H, B, C edo N. Aleazio-mota horren adibide nagusietako bat altzairua da; altzairuan burdinaren kristal-sarean karbono-atomo gutxi batzuk txertatzean, sendotu egiten dira materialaren gogortasuna eta erresistentzia termikoa (altzairu).

grafikoak2

Burdinazko barrak