amina

1. Kim.

Amoniakotik deribatutako konposatu kimikoa, amoniakoaren hidrogeno-atomo bat edo batzuk erradikal organikoz ordezkatzean sortua. Hidrogeno-atomo bat, bi edo hiru ordezkatzen dituen, amina primarioak, sekundarioak edo tertziarioak direla esaten da.

Zenbait amina
Zenbait amina

1. Kim.
Amoniakotik deribatutako konposatu kimikoa, amoniakoaren hidrogeno-atomo bat edo batzuk erradikal organikoz ordezkatzean sortua. Hidrogeno-atomo bat, bi edo hiru ordezkatzen dituen, amina primarioak, sekundarioak edo tertziarioak direla esaten da.

Amina Edit

Egilea: Eneritz Anakabe, Sonia Arrasate

AMINA

Aminak konposatu organikoak dira, naturan ugariak. Amoniakoaren deribatuak dira. Zenbait konposatu biologiko garrantzitsutan amina funtzio-taldea agertzen da. Izaki bizidunetan, aminek hiru funtzio betetzen dituzte, besteak beste: bioerregulazioa, neurotransmisioa eta harraparietatik babestea. Bestalde, aktibitate biologiko altua dutenez, amina asko droga eta sendagai modura erabiltzen dira.

Alkaloideek biologikoki aktiboak diren aminen talde garrantzitsua osatzen dute. Gehienbat, landareek sintetizatzen dituzte intsektuetatik eta beste animalietatik babesteko. Horietako zenbait medikuntzan lasaigarri moduan erabili arren, gehienak toxikoak dira eta dosi altuetan heriotza eragin dezakete. Alkaloideen adibide esanguratsuen artean, mitxoleta-hazietan dagoen morfina dugu. Aminen artean, putreszina da ustelduta dagoen okelari usain txarra ematen diona. Bestalde, amonio-gatz kuaternarioak —aminen deribatuak— ohiko detergente sintetikoetan agertzen dira.

Amoniakoa oinarritzat hartuta, R (alkilo edo arilo) taldeek ordezkatzen duten hidrogeno-kopuruaren arabera, aminak primarioak (NH2 R), sekundarioak (NHR2) edo tertziarioak (NR3) izan daitezke. Aminak zenbait modutan izenda daitezke. Normalean, amina sinpleetan, nitrogeno-atomoari lotuta dauden alkilo  edo arilo taldeak izendatzen dira, eta, bukaeran, amina hitza gehitzen da. Konposatuaren funtzio-talde nagusia amina ez denean, ordezkatzaile moduan izendatzen da, amino hitza erabiliz.

grafikoak1

Zenbait amina

Aminak oso konposatu polarrak dira; izan ere, N−H loturan eta C−N loturan parte hartzen duten atomoen elektronegatibotasun-diferentzia nabarmena da. Hori dela eta, amina primarioen eta sekundarioen kasuan, molekulen arteko hidrogeno-loturak eratzen dira. Horren ondorioz, haien irakite-puntuak eta urtze-puntuak amina tertziarioenak baino altuagoak dira, azkeneko horietan ez baita molekulen arteko hidrogeno-loturarik eratzen. Bestalde, amina guztiek disolbagarritasun handia dute uretan edo alkoholetan, hidrogeno-zubiak era ditzaketelako.

grafikoak2

Trimetilaminaren potentzial elektrostatikoaren mapa: kolore gorriak dentsitate-karga negatiboa adierazten du, eta kolore urdinak, dentsitate-karga positiboa

Nitrogeno-atomoak konpartitu gabe duen elektroi-bikoteak, aminen erreaktibotasuna baldintzatzen du. Hala, elektroi-bikote horren eraginez, aminek base edo nukleozale moduan joka dezakete, elektroizaleak diren espezieekin edo azidoekin erreakzionatuz.